แผนภูมิเป็นทัศนวัสดุที่แสดงความสัมพันธ์ของเรื่องราวต่างๆ โดยอาศัยเส้น ของตัวอักษร
และภาพลายเส้น หรือภาพโครงร่าง เพื่อให้ง่ายต่อความเข้าใจในเรื่องราว
ประเภทของแผนภูมิ
แผนภูมิแบ่งออกเป็น 9 ชนิด แต่ละชนิดมีรูปแบบ และโครงสร้างที่แตกต่างกัน มีประโยชน์ต่อ
การใช้สอยแตกต่างกันได้แก่
แผนภูมิตาราง (Tabular Charts) ใช้แสดงความสัมพันธ์ระหว่างเวลา กับเหตุการณ์ เช่น ตารางเรียน ตารางเวลารถไฟเข้าออก เป็นต้น
แผนภูมิแบบอธิบายภาพ(Illustrative Charts)
ใช้แสดงส่วนต่างๆ ของภาพหรือบอกรายละเอียดของภาพ เช่น อวัยวะต่างๆ ของคน ส่วนต่างๆ ของดอกไม้ เป็นต้น
ตัวอย่าง แผนภูมิแสดงส่วนประกอบของพืชใบเลี้ยงคู่
แผนภูมิแบบต้นไม้(Tree Charts)
ลักษณะของแผนภูมิแบบนี้ จะเหมือนกับการแตกแขนงของกิ่งก้านของต้นไม้ โดยยึดหลักการแตกของกิ่งก้านเป็นหลัก หรือแนวเส้นของแผนภูมิ โดยจะแสดงให้เห็นว่า สิ่งหนึ่งสามารถจำแนกออกเป็นส่วนย่อยได้อีกหลายส่วน เปรียบเสมือนต้นไม้ที่แตกกิ่งออกไป เช่น การคมนาคมมี 3 ทางคือทางบก ทางน้ำ ทางอากาศเป็นต้น
ตัวอย่างแผนภูมิแบบต้นไม้
แผนภูมิแสดงการคมนาคมแบ่งออกเป็น 3 ทาง คือ ทางอากาศ ทางน้ำและ ทางบก
แผนภูมิแบบสายธารา( Stream Charts)ลักษณะของแผนภูมิแบบนี้ จะเปรียบเหมือนกับการรวมตัวของลำธารน้ำกลายเป็นลำคลอง และแม่น้ำที่กว้างใหญ่ขึ้น โดยจะแสดงให้เห็นว่าสิ่งหนึ่งเกิดจากหลายสิ่งรวมกัน ซึ่งจะตรงกันข้ามกับแผนภูมิแบบต้นไม้ เช่น คอมพิวเตอร์เกิดจากอุปกรณ์ต่างๆ เช่น ชิพ เมนบอร์ด จอภาพ ขนมปังเกิดจาก แป้ง ยีสต์ น้ำตาล เป็นต้น
ตัวอย่างแผนภูมิแบบสายธารา
แผนภูมิแสดงส่วนประกอบของขนมปังเกิดจากแป้ง ไข่ไก่ ยีสต์ และน้ำตาล
แผนภูมิแบบเปรียบเทียบ( Comparison Charts)
เป็นแผนภูมิที่ใช้แสดงให้เห็นความแตกต่างระหว่างสิ่งของสองสิ่งทางด้านรูปร่าง ลักษณะ ขนาด แนวความคิด ของสิ่งต่างๆ เช่น การเปรียบเทียบการแต่งกายในสมัยต่างๆ พืชใบเลี้ยงเดี่ยวกับใบเลี้ยงคู่ เป็นต้น
ตัวอย่างแผนภูมิแบบเปรียบเทียบ
ความแตกต่างระหว่างอเมริกันฟุตบอลกับรักบี้
อเมริกันฟุตบอล เป็นกีฬา ที่นิยมเล่นกัน ในประเทศ แถบทวีปอเมริกา ผู้เล่น ต้องมีการ ปะทะกัน ในการเล่น ดังนั้น ชุดของผู้เล่น ต้องมีอุปกรณ์ ป้องกัน อันตราย
รักบี้ ลักษณะของลูกบอล คล้ายกับลูกอเมริกันฟุตบอล แต่วิธีการเล่นต่างกัน ผู้เล่นไม่ต้องสวมเสื้อผ้า ที่ต้องการการป้องกันมาก
แผนภูมิแบบองค์การ( Organization Charts)
เป็นแผนภูมิที่ใช้แสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ ของสายงานในหน่วยงานหรือองค์การ นิยมใช้เส้นโยงความสัมพันธ์ ของหน่วยงานย่อย ที่เกี่ยวข้องกันโดยตรงและใช้เส้นประ หรือเส้นจุดไข่ปลา แสดง ความสัมพันธ์ของหน่วยงานย่อยที่ เกี่ยวข้องกันโดยอ้อม เช่น แผนภูมิแสดงสายงานการบริหารโรงเรียน เป็นต้น
ตัวอย่างแผนภูมิแบบองค์การ
- - - - - สายงานที่ปรึกษา
---------- สายงานบังคับบัญชา
แผนภูมิแบบต่อเนื่อง( Flow Charts)
ใช้แสดงเรื่องราว กิจกรรม การทำงานเป็นขั้นตอนตามลำดับต่อเนื่อง ตลอดจนการแสดง วงจรชีวิตที่เป็นลำดับต่อเนื่อง เช่น วงจรชีวิตของผีเสื้อ
ตัวอย่างแผนภูมิแสดงวงจรชีวิตของผีเสื้อ
วงจรชีวิตของผีเสื้อเริ่มจากการเป็นตัวเต็มวัย วางไข่ ไข่ฝักตัวเป็นตัวหนอน ดักแด้ ตัวอ่อน และกลายเป็นตัวเต็มวัย ในที่สุด
แผนภูมิแบบวิวัฒนาการ( Developmental Charts)
สดงให้เห็นการเปลี่ยนแปลงของสิ่งต่างๆ ต่อเนื่องกันเป็นลำดับ แต่ไม่ย้อนกลับมาที่จุดเริ่มต้นอีก
ตัวอย่างแผนภูมิแสดงให้เห็นถึงวิวัฒนาการของกล้องถ่ายภาพ
1850 กล้องถ่ายภาพ ใช้วิธีการปรับโฟกัส แบบเบลโล่ขนาดของ กล้องมีขนาดใหญ่มาก
1900 กล้องมีขนาดเล็กลง เป็นกล้องแบบที่ ช่อง มองภาพ กับช่องถ่ายภาพ เป็นคนละช่องกัน
1965 กล้องถ่ายภาพมีวิวัฒนาการ เมื่อถ่ายภาพ จะสามารถ ได้ภาพที่ถ่ายในทันที เรียกว่ากล้องโพรารอยด์
1998 กล้องถ่ายภาพมีวิวัฒนาการเป็นแบบ Single Lens Reflex
แผนภูมิขยายส่วน ( Enlarging Chartsz)
เป็นแผนภูมิที่มุ่งแสดงให้เห็นลายละเอียดของส่วนเล็กๆ ขยายให้ใหญ่ขึ้นเน้นส่วนที่ต้องการ ให้เห็นชัดเจนขึ้น โดยขยายเฉพาะบางส่วน เท่านั้น
ตัวอย่างแผนภูมิแบบขยายส่วน
แผงวงจรอิเล็กทรอนิคส์ แสดงให้เห็นส่วนขยายของ ไอซึ
ลักษณะของแผนภูมิที่ดี
เป็นแบบง่ายๆ ไม่สลับซับซ้อนหรือยุ่งยาก
แสดงแนวความคิดเพียงแนวคิดเดียว
เนื้อหาถูกต้อง ทันสมัย ตรงกับวัตถุประสงค์
สามารถดึงดูดความสนใจของผู้เรียน สร้างความประทับใจ
มีขนาดใหญ่พอเหมาะกับกลุ่มผู้เรียน
ใช้สีเรียบๆ เพียง 2-3 สี หรือใช้เพื่อเน้นความสนใจ
ตัวอักษรที่ใช้ควรเป็นแบบที่อ่านง่าย ประณีตบรรจงและควรเป็นแบบเดียวกัน
นอกจากต้องการเน้น
ชื่อเรื่องและเนื้อหาควรสอดคล้องกับภาพและใช้ตัวอักษรที่โตกว่าคำบรรยาย
คำบรรยายควรใช้ข้อความสั้นๆ กะทัดรัด
สัญลักษณ์หรือรูปภาพควรเป็นแบบง่ายๆ ไม่แสดงรายละเอียดมากนัก
ประโยชน์ของแผนภูมิต่อการเรียนการสอน
ใช้นำเข้าสู่บทเรียน จะช่วยกระตุ้นหรือ เป็นสิ่งเร้าให้ผู้เรียนมุ่งความสนใจ มาสู่เนื้อหา ที่กำลังจะเริ่มต้นใช้ ประกอบการอธิบาย แผนภูมิช่วยให้รายละเอียดของเนื้อหา ได้ชัดเจนกว่าคำอธิบาย ที่เป็นนามธรรมให้มี ความเป็นรูปธรรมมากยิ่งขึ้น ช่วยกระตุ้นให้ผู้เรียนอยากค้นคว้าหาความรู้ เพิ่มเติม ใช้คู่กับสื่อการสอนประเภทอื่นๆ อาจเป็นในรูปแบบของสื่อประสม ใช้สรุปหรือทบทวนบทเรียน ช่วยให้เกิดความคิดรวบยอดแก่ผู้เรียน
การใช้แผนภูมิประกอบการเรียนการสอน
มีข้อเสนอแนะในการนำแผนภูมิมาใช้ในการเรียนการสอนที่น่าสนใจดังนี้
เลือกใช้แผนภูมิที่ตรงกับเนื้อหาและวัตถุประสงค์ของการสอน
เตรียมห้องเรียน และเตรียมผู้เรียนโดยให้ศึกษาเนื้อหาล่วงหน้า
เสนอแผนภูมิอย่างช้าๆ อธิบายให้ละเอียดและชัดเจน
ควรใช้ไม้ชี้ประกอบการอธิบาย
ใช้สื่อการสอนอื่นประกอบการใช้แผนภูมิด้วย
ควรให้ผู้เรียนมีส่วนร่วมในการหาข้อมูลหรือจัดทำแผนภูมิ
หลังสิ้นสุดการสอนควรทดสอบความเข้าใจ และติดแผนภูมิไว้ในห้องเรียนสักระยะหนึ่ง
ส่งเสริมให้นักเรียนทำกิจกรรมประกอบเพิ่มเติม เพื่อเป็นการย้ำเน้นของ
แผนภูมิและยังช่วยให้การสรุปบทเรียนมีคุณค่ายิ่งขึ้น
